monsoon season वर्षभरात सर्वात महत्त्वाचा काळ म्हणजे मान्सूनचा हंगाम. या वर्षी मान्सूनने अपेक्षेपेक्षा लवकर दस्तक दिल्यामुळे राज्यभरातील शेतकरी बांधवांमध्ये पेरणी आणि पीक व्यवस्थापनाबाबत विविध प्रश्न निर्माण झाले आहेत. या सर्व शंकांचे निरसन करण्यासाठी हवामान अभ्यासक पंजाबराव डख यांनी आपले बहुमूल्य मार्गदर्शन दिले आहे.

लवकर मान्सूनमुळे शेतकऱ्यांची अडचण

यावर्षी मे महिन्याच्या शेवटी आणि जून महिन्याच्या सुरुवातीस अनेक भागांमध्ये जोरदार पावसाने हजेरी लावली. काही जिल्ह्यांमध्ये 200 ते 300 मिमी पर्यंत पावसाची नोंद झाली, जी नेहमीच्या तुलनेत लक्षणीय आहे. या अकाली पावसामुळे जरी काही समस्या निर्माण झाल्या असल्या तरी भूजलाची पातळी वाढवण्यासाठी आणि जमिनीला आवश्यक ओल प्रदान करण्यासाठी हा पाऊस अत्यंत फायदेशीर ठरला आहे.

मात्र, या लवकर आलेल्या पावसामुळे शेतकऱ्यांना मशागत करावी की थांबावे, पेरणीला सुरुवात करावी की नाही अशा प्रकारचा संभ्रम निर्माण झाला आहे. अनेक शेतकरी योग्य वेळेबाबत अनिश्चिततेत सापडले आहेत.

पारंपरिक ज्ञान आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अनोखा मेळ

हवामान अभ्यासक पंजाबराव डख यांच्या अंदाजांची अचूकता त्यांच्या अनोख्या पद्धतीमुळे आहे. ते केवळ उपग्रहीय माहितीवर अवलंबून न राहता निसर्गातील सूक्ष्म बदलांचे निरीक्षण करतात. वाऱ्याची दिशा, ढगांचे स्वरूप, आकाशाचा रंग, विविध वनस्पती आणि प्राण्यांच्या वर्तनातील बदल यासारख्या नैसर्गिक संकेतांचा वापर करून ते आपले अंदाज तयार करतात.

त्यांच्या मते, सरड्याचा रंग बदलणे, चिमण्यांची धुळीतील आंघोळ, निंब, जांभूळ, रामफळ यासारख्या झाडांवर येणारे फुलोरे आणि फळे, दम्याच्या रुग्णांना होणारा त्रास यासारख्या अनेक घटकांमधून पावसाचे संकेत मिळतात. हे पारंपरिक ज्ञान हजारो वर्षांच्या अनुभवावर आधारित आहे आणि आजही तितकेच प्रासंगिक आहे.

2024 च्या मान्सूनचा तपशीलवार अंदाज

जून महिन्याची स्थिती

जून महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात (1 ते 7 जून) राज्यात कोरडे हवामान राहण्याची शक्यता आहे. या काळात शेतकऱ्यांना मशागतीची उर्वरित कामे पूर्ण करण्याची संधी मिळेल.

8 जूनपासून मान्सून पुन्हा सक्रिय होण्याचे संकेत आहेत. सुरुवातीला काही विभागांमध्ये तुरळक पाऊस होऊन हळूहळू त्याचा विस्तार होईल.

पेरणीचा आदर्श काळ

13 ते 28 जूनचा कालावधी खरीप पिकांच्या पेरणीसाठी सर्वात योग्य मानला जातो. या काळात राज्यभरात समान आणि पुरेसा पाऊस होण्याची अपेक्षा आहे.

उन्हाळ्यातील पावसाचे नमुने

जुलै महिन्यात चांगला आणि समाधानकारक पाऊस अपेक्षित आहे जो पिकांच्या वाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरेल. ऑगस्ट आणि सप्टेंबर हे दोन महिने सरासरीपेक्षा जास्त पावसाचे राहण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे पिकांना पाण्याची कमतरता भासणार नाही.

शरद ऋतूतील अपेक्षा

सप्टेंबरनंतर येणारा परतीचा मान्सूनही यावर्षी चांगला असण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे रब्बी पिकांना फायदा होईल. साधारणपणे 2 नोव्हेंबरनंतर राज्यात थंडीची चाहूल लागायला सुरुवात होईल.

शेतकऱ्यांसाठी व्यावहारिक सल्ले

पेरणीबाबतचे मार्गदर्शन

शेतकऱ्यांनी पेरणीची घाई करू नये. जमिनीत किमान 9 इंच ओल असल्याशिवाय पेरणी टाळावी. 8 ते 10 जूनपासून पेरणी सुरू करता येईल, परंतु 13 जूननंतरचा काळ अधिक सुरक्षित राहील.

लवकर आलेल्या पावसामुळे जमिनीत चांगली ओल निर्माण झाली असल्याने यावर्षी दुबार पेरणीचे संकट कमी राहील.

पीकनिहाय मार्गदर्शन

सोयाबीन: 10 जूननंतर पेरणी केल्यास सप्टेंबरमधील संभाव्य अतिवृष्टीचा परिणाम कमी होईल आणि उत्पादन चांगले येईल.

कापूस: कापसाच्या पेरणीसाठी काहीसे लवकर सुरुवात करता येते कारण कापसाला सुरुवातीचा पाऊस अनुकूल असतो.

भात: भात उत्पादक शेतकऱ्यांनी रोपवाटिका तयार ठेवाव्यात. यावर्षी चांगला पाऊस अपेक्षित असल्याने लावणी यशस्वीपणे करता येईल.

डाळी: मूग 60-62 दिवसांत तर उडीद 80-82 दिवसांत काढणीला येतात. त्यामुळे काढणीच्या वेळी पावसाचा अंदाज घेऊन नियोजन करावे.

निसर्गचक्रातील बदल

गेल्या काही वर्षांपासून निसर्गाचे ऋतूचक्र साधारणपणे 22 दिवस पुढे सरकल्याचे दिसून येत आहे. पूर्वी 7 जूनच्या आसपास येणारा मान्सून आता काहीसा लवकर दाखल होत आहे. हे बदल हवामान बदलांचे परिणाम असू शकतात.

त्यामुळे शेतकऱ्यांनी पारंपरिक पंचांग, स्थानिक निरीक्षणे आणि आधुनिक हवामान अंदाज यांचा समन्वय साधून शेतीचे नियोजन करणे फायद्याचे ठरेल.

पारंपरिक संकेतांचे महत्त्व

गावरान आंब्याला जास्त मोहोर आल्यास दुष्काळाची शक्यता असते, तर कमी मोहोर आल्यास पाऊस चांगला असतो. अशाप्रकारचे अनेक पारंपरिक संकेत आजही उपयुक्त आहेत. किड्यांचे दिव्याभोवती जमा होणे, वावटळीची दिशा, झाडांना येणारा बहर यासारख्या गोष्टी पावसाचे अचूक संकेत देतात.

एकंदरीत, यावर्षी मान्सून शेतकऱ्यांसाठी चांगला आणि आशादायक राहील. लवकर आलेल्या पावसामुळे जमिनीत चांगली ओल असल्याने पिकांना फायदाच होईल. शेतकऱ्यांनी योग्य वेळी पेरणी केल्यास आणि बदलत्या हवामानानुसार पिकांची काळजी घेतल्यास यावर्षी चांगले उत्पादन मिळू शकते.

हवामान अभ्यासकांच्या या मार्गदर्शनानुसार शेतकऱ्यांनी आपले नियोजन करावे आणि पारंपरिक ज्ञानाबरोबरच आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून यावर्षीच्या खरीप हंगामाला यशस्वी बनवावे.

---

अस्वीकरण: वरील माहिती इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवरून घेतली आहे. आम्ही या बातमीच्या 100% सत्यतेची हमी देत नाही. कृपया विवेकबुद्धीने विचार करून पुढील कार्यवाही करावी.