free along with ration भारतीय सार्वजनिक वितरण प्रणालीमध्ये एक महत्त्वपूर्ण तांत्रिक क्रांती घडत आहे. रेशन कार्डधारकांसाठी आता एक अभूतपूर्व सुविधा उपलब्ध झाली आहे जी त्यांच्या दैनंदिन जीवनात मोठा बदल घडवून आणेल. पारंपरिकपणे स्वस्त धान्य दुकानांमध्ये जाऊन करावी लागणारी ई-केवायसी प्रक्रिया आता घरबसल्या मोबाइल फोनद्वारे केली जाऊ शकते. या नवीन व्यवस्थेमुळे लाखो कुटुंबांना मोठा फायदा होणार आहे.
सध्याच्या व्यवस्थेतील अडचणी
अद्याप सर्व शिधापत्रिका धारकांना त्यांची ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करणे बंधनकारक आहे. या प्रक्रियेसाठी लाभार्थ्यांना स्वस्त धान्य विक्री केंद्रांमध्ये जावे लागते आणि तेथील ई-पॉस मशीनद्वारे विनामूल्य ई-केवायसी करावी लागते. परंतु या पद्धतीत अनेक व्यावहारिक अडचणी निर्माण होत आहेत. विशेषतः लहान मुले आणि वयोवृद्ध व्यक्तींच्या बाबतीत बोटांचे ठसे स्पष्ट न घेता येणे आणि डोळ्यांच्या स्कॅनिंगमध्ये तांत्रिक समस्या येणे हे प्रमुख आव्हान बनले आहे.
‘मेरा ई-केवायसी’ अॅपची ओळख
या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी सरकारने ‘मेरा ई-केवायसी’ नावाचे एक अत्याधुनिक मोबाइल अॅप्लिकेशन विकसित केले आहे. राज्य सरकारने राष्ट्रीय माहिती केंद्र (NIC) च्या सहकार्याने हे अॅप तयार केले आहे. या अॅपच्या माध्यमातून लाभार्थी आता काही मिनिटांत घरबसल्या आपली ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करू शकतात.
लक्षित लाभार्थी वर्ग
हे नवीन तंत्रज्ञान विशेषतः अंत्योदय आणि प्राधान्य कुटुंब या दोन्ही श्रेणीतील लाभार्थ्यांसाठी उपलब्ध करण्यात आले आहे. या वर्गातील लाभार्थ्यांना आता भौतिक उपस्थितीची गरज न पडता डिजिटल माध्यमांद्वारे आपली ओळख सत्यापित करता येईल. हे विशेषतः त्या व्यक्तींसाठी उपयुक्त आहे ज्यांना शारीरिक मर्यादांमुळे किंवा व्यस्त वेळापत्रकामुळे दुकानांमध्ये जाणे कठीण जाते.
अॅप डाउनलोड आणि इन्स्टॉलेशन प्रक्रिया
ई-केवायसी प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी दोन महत्त्वाची अॅप्लिकेशन्स डाउनलोड करणे आवश्यक आहे. पहिली अॅप ‘Mera E-KYC Mobile App’ आहे जी Google Play Store वरून मिळू शकते. दुसरी आवश्यक अॅप ‘Aadhaar Face RD Service App’ आहे जी देखील समान प्लॅटफॉर्मवर उपलब्ध आहे. दोन्ही अॅप्स डाउनलोड करून इन्स्टॉल केल्यानंतर आवश्यक परवानग्या द्याव्या लागतात.
तांत्रिक आवश्यकता आणि सेटअप
अॅप्स इन्स्टॉल करण्यासाठी Android आधारित स्मार्टफोन आणि स्थिर इंटरनेट कनेक्शन आवश्यक आहे. अॅप्स इन्स्टॉल करताना कॅमेरा, मायक्रोफोन आणि स्टोरेज या परवानग्या द्याव्या लागतात. या परवानग्या चेहऱ्याच्या ओळखीसाठी आणि डेटा संचयनासाठी आवश्यक आहेत.
चरणबद्ध ई-केवायसी प्रक्रिया
पहिला चरण: मूलभूत माहिती
‘Mera E-KYC’ अॅप उघडल्यानंतर सर्वप्रथम राज्याची निवड करावी लागते. महाराष्ट्र राज्यातील लाभार्थ्यांनी ‘महाराष्ट्र’ पर्याय निवडावा. त्यानंतर आधार क्रमांक प्रविष्ट करावा लागतो. आधार क्रमांक टाकल्यानंतर नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर OTP (One Time Password) येतो जो अॅपमध्ये प्रविष्ट करावा लागतो.
दुसरा चरण: सुरक्षा सत्यापन
OTP सत्यापनानंतर स्क्रीनवर एक कॅप्चा कोड दिसतो. हा कोड अचूकपणे टाकावा लागतो. हे सुरक्षा उपाय अनधिकृत वापर टाळण्यासाठी घेतले जातात.
तिसरा चरण: चेहऱ्याद्वारे ओळख
सर्वात महत्त्वाचा चरण म्हणजे चेहऱ्याद्वारे ओळख सत्यापन (Face Authentication). स्वतःची ई-केवायसी करत असल्यास समोरचा कॅमेरा वापरावा. अॅप स्क्रीनवर दिलेल्या सूचनांनुसार चेहरा योग्य स्थितीत ठेवावा. काही वेळा डोळ्यांची उघडझाप करण्यास सांगितले जाते. दुसऱ्या व्यक्तीची ई-केवायसी करत असल्यास मागचा कॅमेरा वापरावा.
चेहऱ्याच्या ओळखीचे फायदे
पारंपरिक बायोमेट्रिक पद्धतीत बोटांचे ठसे आणि डोळ्यांचे स्कॅनिंग यामध्ये अनेकदा तांत्रिक अडचणी येत असत. विशेषतः शेतकरी, कामगार वर्गातील लोकांचे बोटांचे ठसे स्पष्ट नसल्यामुळे समस्या निर्माण होत होत्या. चेहऱ्याच्या ओळखीमुळे या समस्यांचे निराकरण झाले आहे.
सत्यापन आणि पूर्णता
चेहऱ्याची ओळख यशस्वीरित्या पूर्ण झाल्यानंतर लाभार्थ्याची संपूर्ण माहिती स्वस्त धान्य दुकानाच्या ई-पॉस सिस्टीममध्ये अपडेट होते. प्रक्रिया यशस्वी झाली आहे की नाही हे तपासण्यासाठी अॅपमध्ये ‘E-KYC Status’ पर्याय उपलब्ध आहे. जर स्टेटस ‘Y’ दिसत असेल तर प्रक्रिया पूर्ण झाली आहे असे समजावे.
डिजिटल सुरक्षा उपाय
या संपूर्ण प्रक्रियेत उच्च दर्जाचे सुरक्षा उपाय राखण्यात आले आहेत. आधार-आधारित सत्यापन, OTP सत्यापन, कॅप्चा कोड आणि चेहऱ्याची ओळख या सर्व स्तरांवर सुरक्षा सुनिश्चित केली आहे. व्यक्तिगत डेटाचे संरक्षण हे सर्वोच्च प्राधान्य ठेवण्यात आले आहे.
समाजातील सकारात्मक परिणाम
या नवीन व्यवस्थेमुळे समाजातील अनेक वर्गांना फायदा होत आहे. वयोवृद्ध व्यक्ती, दिव्यांग व्यक्ती, गर्भवती महिला आणि लहान मुलांसह कुटुंबे यांना आता दुकानांमध्ये रांगेत उभे राहण्याची गरज नाही. कामकाजी व्यक्तींसाठी देखील ही सुविधा वेळेची बचत करणारी आहे.
या तंत्रज्ञानाचा यशस्वी अवलंब केल्यानंतर इतर सरकारी सेवांमध्येही अशाच डिजिटल सुविधा विस्तारित करण्याची शक्यता आहे. हे ‘डिजिटल इंडिया’ मोहिमेच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.
‘मेरा ई-केवायसी’ अॅपचा परिचय हा सार्वजनिक वितरण प्रणालीतील एक ऐतिहासिक बदल आहे. या सुविधेमुळे लाखो कुटुंबांना सोयीस्कर, जलद आणि सुरक्षित सेवा मिळू शकणार आहे. तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून नागरिकांच्या सुविधेसाठी घेतलेला हा उपक्रम प्रशंसनीय आहे. सर्व पात्र लाभार्थ्यांनी या सुविधेचा लाभ घेवून आपली ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करावी.
अस्वीकरण: वरील माहिती इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवरून संकलित करण्यात आली आहे. आम्ही या बातमीच्या 100% सत्यतेची हमी देत नाही. कृपया सविस्तर विचार करून आणि संबंधित अधिकृत सरकारी वेबसाइट किंवा कार्यालयांकडून खात्री करून घेऊन पुढील प्रक्रिया करा. तांत्रिक समस्या आल्यास स्थानिक प्राधिकरणांचा सल्ला घ्यावा.
